قلعه پولاد؛ قدمت تاریخ مازندران - خانه انگلیسی

به گزارش خانه انگلیسی، حرف مازندران که پیش می آید اولین چیزی که به ذهن خطور می نماید دریا و سواحل شنی، جنگل های اننوه و دشت های سرسبز آن است که البته در جا خود بی نظیر است. گردشگری مازندران نیز همیشه بر پایه همین سه عنصر سنتی برنامه ریزی شده و اغلب مسافران نیز مازندران را به طبیغت آن می شناسند، اما تاریخ مازندران و میراث بر جا مانده از این تاریخ که ریشه عمیق و حرف های ناگفته بسیاری دارند ، همیشه به همان دلایل گفته شده از چشم گردشگران دور مانده است؛ میراثی به قدمت تاریخ که حتی بعضی از آن ها نشان از کهن بودن این دیار دارد.

صحبت از بناهای تاریخی که می گردد همواره مناطقی همچون شیراز، اصفهان، همدان و دیگر نقاط کشور به ذهن متبادر می گردد، غافل از اینکه نه تنها در بعضی مناطق قدمت تمدن در استان مازندران بیش از این استان ها است، بلکه تنوع و گستردگی بناهای تاریخی طعنه به استان های تاریخی کشور می زند.

یکی از این بناهای تاریخی قلعه پولاد در منطقه کوهستانی بلده در شهرستان نور است که بر بلندا کوه و در دل رشته کوه های البرز جا خوش نموده و در بی توجهی گردشگران و مسئولان گرد فراموشی بر آن نشسته است. این درحالی است که در سال های اخیر شهر بلده و روستاهای اطرافش جولانگاه ویلاسازی و بازار داغ املاک شده است.

از این ها که بگذریم، قلعه پولاد از آن دسته از آثار تاریخی است که از نوع و طریقه ساخت تا نوع استفاده و مکانی که ساخته شده سرشار از معما است. قلعه ای بر بالا تپه ای سنگی در سینه کش کوه که حتی با ابزارهای امروزی نیز رفتن به این قلعه سخت و سخت است.

قلعه پولاد یا قلعه بلده که در کتب تاریخی به نام قلعه نور شناخته می گردد، در شمال شهر بلده، بر بالا پوزه کوهی رو به جهت جنوبی بنا شده است. این قلعه در بالا کوهی واقع شده که از سه سمت شمال، جنوب و شرق به دره های عمیق و پرشیب منتهی می گردد و همین شرایط سختی احداث این قلعه را به وضح نشان می دهد.

قدمت قلعه پولاد بر اساس برآوردهای باستان شناسان به زمان سلسله باد و سپانان طبرستان در حدود 700 سال پیش می رسد.

رونمایی از سرسختی تاریخ

سفر به قلعه پولاد اگر چه جهتی هموار دارد، ولی نیازمند زمان زیادی است. بهترین و نزدیکترین راه دسترسی به این قلعه تاریخی استفاده از جاده هراز است. البته از جاده چالوس و از شهرستان نور مازندرا ن نیز می توان به این قلعه سفر کرد، اما جهتی که امروز ما می خواهیم طی کنیم همان جاده هراز است.

برای سفر به قلعه پولاد ابتدا باید وارد جاده هراز که راه ارتباطی استان تهران به شهرستان آمل در استان مازندران است شویم که مناظر این جاده خود قصه ای ناتمام است، جاده ای که زیبایی طبیعت را با تاریخ غنی از قدم های انسانی درآمیخته تا به اسرار آمیزترین جاده مازندران تبدیل گردد.

در این جهت نباید تنها به مقصد اندیشید و باید از شروع سفر، چشم دل را باز کنید و به اطراف نگریست و جان را پرکرد از طراوت و تازگی زیرا جاده هراز زیبایی های بی نظیری دارد. عبور از بلندای البرز در گردنه های امام زاده هاشم، رویارویی بادماوند وصف ناپذیر در سرازیری پلور و تماشا دیو سپید پای در بند، حرکت در امتداد رودخانه چندین میلیون ساله هراز، آبشارها و چشمه ها و نسیم خنک این جاده افسانه ای، همگی بخشی از سفر به قلعه پولاد خواهد بود.

اگر از تهران حرکت کردید، با عبور از گردنه امام زاده هاشم، 60 کیلومتر که به سمت مازندران حرکت کنید و حدود چهل کیلومتر مانده به شهرستان آمل در میان کوه های سر بر آسمان کشیده، یک جهت فرعی را مشاهده می کنید که پلی در ابتدا آن، این جاده را به هراز پیوند می زند، این فرعی شروع سفر به سمت ملاقات با قلعه پولاد است.

در سمت چپ جاده تابلو بلده که بعضی هموطنان با رنگ مشکی بر روی آن خطوطی کشیده اند، دیده می گردد. ناگفته نماند در چند کیلومتر شروع جاده با تصاویر زشت از خراش انسان بر پیکر کوه ها به بهانه استخراج چیزی که به آن ماسه و شن می گویند رو به رو می شویم و چند سالی از قدمت این زشتی که زیبنده نیست، نمی گذرد.

وقتی وارد فرعی شدید، باید حدود 60 کیلومتر دیگر در دل دره های البرز رانندگی کنید تا به شهر بلده برسید. در این جهت جاده و زیبایی های آن بارها شما را مجبور به توقف خواهد نمود تا نه تنها خاطراتتان را ثبت کنید، بلکه برای لحظاتی خود را با زیبایی اطراف پیوند بزنید.

به قلعه پولاد خوش آمدید

وقتی از جهت سرسبز رودخانه هراز وارد شهر بلده شدید در همان ورودی شهر در سمت راست خود تابلوی قلعه پولاد را خواهید دید. ورودی اصلی قلعه در سمت جنوب شرقی نهاده شده است. امروزه می توان پیاده تا بالا قلعه - قسمت شاه نشین آن - را پیمود. قلعه پولاد تمامی قسمت های یک مجموعه حکومت محلی از دروازه تا اسطبل و اتاق های نگهبانی و محل های دیده بانی را داراست.

هرچند به مرور زمان و عدم توجه کافی این قلعه بزرگ که از آن به قلعه پولاد نام می برند دچار خرابی های بسیار شده، ولی همچنان از برج و باروهای آن سرافراز بر بلندای بلده بر بالای پوزه کوهی که رو به جنوب است، ایستاده اند. تاریخ ساخت قلعه بسیار قدیمی است و تا دوره صفویه دایر و مسکون بوده است. تا قبل از صفویه قدرت های محلی با ریاست ملک کیومرث با دوسپتاتیو اولاد او، شاهان بنی کاووس بر قلعه حکومت می کردند و قلعه پولاد جز مقرهای حکومتی آنان بود. پس از انقراض آنان به دست صفویه، منطقه رستم داد (نور و کجور امروزی) روی ترقی ندید و قلاع آن همچون قلعه پولاد رو به ویرانی نهاد. در داخل قلعه ساخته های معماری خشتی بزرگی که هم اکنون جز یک طاق نیمه مخروبه و تل خاکی از آن ها باقی نمانده، نمایانگر شکوه، جلال و عظمت بنا در سال هایی است که زندگی در آن جریان داشت.

بنای قلعه شامل سه قسمت اصلی است و بارویی اطراف آن را احاطه نموده است. برج های متعددی در هر سمت بارو به چشم می خورد و ارتفاع تعدادی از آن ها که امروزه بر جای مانده به بلندی هفت الی هشت متر می رسد. آب قلعه از چشمه مرتع ملرزبا تنبوشه به قلعه فرستاده می شد.

به جز عناصر معماری ذکر شده، آب انبارهایی در جاجا قلعه به شکل چاه وجود دارد که به طور احتمال وظیفه ذخیره آب به وسیله نزولات جوی را بر عهده داشتند. این حوض ها به تعداد فراوان و در تمام نقاط قلعه پراکنده اند. پلان قلعه به علت نوع بستر و توپوگرافی منطقه دارای شکل نامنظم می باشد. یا به عبارتی تاثیر محیط در شکل گیری قلعه پملاقات شده است. بنا در شیب کوه ساخته شده به طوری که از داخل شهر دارای دید بصری بسیار جالبی است و به همین دلیل به شهر و مناطق اطراف نیز تسلط کافی دارد.

عملکرد قلعه پولاد بلده به طور قطعی تعیین نیست، اما، گفتنی است سفال های به دست آمده از جاجا بنا، سیستم های ذخیره آب و به کارگیری تنبوشه های سفالی، جهت راهنمایی آب و مواردی از این قبیل، فرضیه ای را در ذهن می پرورد و این احتمال را به وجود می آورد که شاید بنا به عنوان محلی برای زندگی ساخته شده و بهتر است گفته گردد ممکن است این قلعه برای دفاع از شهر، طوری ساخته شده که در مواقع لزوم و در مقاطع زمانی خاص، برای زندگی تعداد زیادی از مردم مورد استفاده قرار گیرد. لذا در حال حاضر و قبل از انجام مطالعات باستانشناسی و عملیات حدس، به طور قطع نمی توان گفت عملکرد بنا در دوره های مختلف و در مقاطع زمانی خاص چه بوده و تا چه زمانی مورد استفاده قرار می گرفته است.

همان طور که گفته شد ف قلعه بلده پس از انقراض سلسله پادوسپانی به دست صفویان و تسلط این خاندان بر منطقه نور و کجور فعلی همانند سایر قلاع طبرستان خراب و ویران شد و در صورت بازسازی می تواند به یکی از جاذبه های بی نظیر جهانگردی تبدیل گردد.

قلعه پولاد در تاریخ 9 بهمن 1386 با شمارهٔ ثبت 20664 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مغفول ماندن بنا قلعه پولاد زیر سایه بی توجهی

بناهای تاریخی همچون قلعه پولاد در مازندران کم نیستند که به دلایل مختلف از قطار گردشگری جای مانده اند. البته فقط علت را نمی توان در جاذبه های طبیعی همچون دریا، کوه، جنگل و آبشار خلاصه کرد شاید بتوان رد پا بی توجهی مسئولان و حتی شهرداری ها و شهروندان را نیز در این موضوع شریک دانست.

به عنوان مثال نور یکی از شهرهای پرتردد و گردشگرپذیر استان مازندران است و با وجود اینکه مکان های تاریخی بسیاری دارد ولی توجهی به آن نشده است و کمتر پیش می آید به عنوان مقاصد گردشگری تاریخی انتخاب گردد.

توجه مسئولان محلی به توسعه شهری و در نتیجه رونق بازار املاک، بی توجهی به گردشگری و درآمدزایی از محل گردشگری و همچنین نامهربانی مسئولان میراث فرهنگی با این بناهای تاریخی از مهم ترین عوامل غفلت از سرمایه نهفته قلعه پولاد برای گردشگری است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران بالا بودن هزینه بازسازی بناهای تاریخی استان و کمبود اعتبارات را از عمده دلایل به حاشیه رفتن بناهای تاریخی در گردشگری دانست و اظهار کرد: برای بهره برداری از یک بنا تاریخی به منظور درآمدزایی باید ان را بازسازی و برای پذیرایی از مسافر فراهم کرد.

مهدی ایزدی همچنین به دیگر بناهای تاریخی استان اشاره نمود و گفت: یکی از مسائل عمده این حوزه تملک شخصی بناهای تاریخی و ناتوانی اقتصادی میراث در خریداری آنها است.

البته شاید این مساله را نتوان پذیرفت که ناتوانی اقتصادی علت اصلی غفلت از قلعه پولادهای مازندران باشد، زیرا می توان به راحتی با واگذاری این بناهای تاریخی به مثلا شهرداری ها آن ها را برای گردشگری آماده کرد.

نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که نه تنها مسئولان میراث فرهنگی توجهی به میراث تاریخی ندارند، حتی شهرداری ها هم نیز به آن علاقه ای نشان نمی دهند؛ نه برای فرهنگ و اغنا آن حتی به این بناها به چشم منبع درآمد نیز نگاه نمی نمایند تا بتوانند از این طریق برای شهر درآمدی کسب نمایند.

متاسفانه چیزی که در سال های اخیر دستگاه هایی همچون شهرداری و دهیاری های مازندران را به خود مشغول نموده دریافت جریمه ماده 100 و یا جریمه کردن برای تجاوز به حریم است، حال آن که این در آمد نه تنها دردی از شهر دوا نمی نماید بلکه ناپایدار نیز بوده است و به مرور تیشه به ریشه شهر و شهرسازی خواهد زد.

البته ناگفته نماند که در شهرستان نور علاوه بر قلعه پولاد میراثی همچون کلیسای آنتوان، کاخ تمیشان و خانه نیما در یوش هم وجود دارد. البته وضع خانه نیما از بقیه بهتر است و در چند سال اخیر به دلیل فشار رسانه ها در راستای بازسازی و احیا نهاده شد و کمی از بی توجهی به این بنا کاسته شد.

یک تیر و 2 نشان

از این ها که بگذریم سفر به قلعه پولاد بلده سفری یک تیر و 2 نشان است؛ زیرا اندکی آن طرف تر زادگاه و آرامگاه گنجینه ادبی ایران و فخر مازندران قرار گرفته است. بله خانه نیما یوشیج در روستا یوش در نزدیکی شما است و نباید این فرصت را از دست داد.

از قلعه پولاد که پایین آمدید خودرو خود را روشن کنید و از شهر عبور کند. برای ملاقات با خالق شعر داروگ باید 6 کیلومتر دیگر رانندگی کنید. در ادامه جهت بلده به یوش تا حدود نیم ساعتی با جاده ای باریک و معمولی روبه رو هستید ، اما از این جا به بعد باید محو آسمان و زمین غرق در زیبایی شد، آرام آرام ابرهای آسمان، پایین می آیند و هوا را کمی مرطوب می نمایند و صورت را نوازش می دهند.

ایرنا نشت، این جاده ای است که شما را به مقصد می رساند، راهی است که وجب به وجبش را خالق هستی نقش عشق بر آن زده، جاده ای که در آن طبیعت با تمام وجودش میزبانی می نماید، آسمان با ابرهایش، زمین با گل های رنگارنگ و زیبایش، رودخانه با خروشش و روستاها در لابلایش همه و همه به استقبال می آیند و انسان را وادار می نمایند که جهت را کمی آهسته تر پشت سر بگذارد و از لحظه لذت ببرد.