بافت تاریخی تبریز، حیات خلوت بساز بفروش ها - خانه انگلیسی

به گزارش خانه انگلیسی، خبرنگاران/آذربایجان شرقی شاید کسی یادش نباشد اولین بار کدام شهردار، پای مجوز ساخت ساختمان های چند طبقه و دست درازی به بافت تاریخی تبریز را امضا کرد، اما دیدن ساخت و سازهای ادامه دار در بافت تاریخی نشان می دهد، هنوز هم کم نیستند افرادی که مجوز داده اند تا بافت تاریخی به حیات خلوت بساز بفروش ها تبدیل گردد.

هر چند علم شهرسازی با انعطافی علمی و منطقی، اصلاح بافت فرسوده را جایز دانسته، اما بافت تاریخی در بسیاری از اوقات، قربانی برداشتی اشتباه به نام بافت فرسوده می شود، بافت تاریخی تبریز هم از این قاعده مبری نبوده و فرقی نمی نماید قطار شهری باشد یا ساختمان سازی، قدرت سرمایه داری همیشه بیشتر است، با وجود اینکه اداره کل میراث فرهنگی اقدام به پیگیری قضایی و تشکیل پرونده های متعدد در این خصوص نموده است، اما راه زیادی تا برخورد جدی با متخلفان باقی بوده و به نظر می رسد قوانین موجود به اندازه کافی بازدارنده نیستند.

انگشت اتهام در دخالت های واضح و نابجا در بافت تاریخی و حریم آثار تاریخی به سمت هر ارگانی که باشد، یک سمت آن به شهرداری برمی شود، در این میان ساخت و سازهای غیرمجاز و در بعضی موارد مجازی که مهر تایید شهرداری را گرفته اند و هرگز قلع و قمع نشده اند، هم دلیل دیگری بر قدرت سرمایه داری بوده و انتظار می رود شهرداری تبریز، قوانین حفاظت از بافت تاریخی را قاطعانه تر اجرا کند.

ماده 10 ضوابط فنی و حقوقی حاکم بر بافت تاریخی که سال گذشته به تصویب رسیده، می گوید در رسیدگی به تخلفات ساختمانی و املاک واقع در حریم آثار و محدوده بافت های تاریخی فرهنگی و کمیسیون های موضوع مواد 99 و 100 قانون، شهرداری ها مکلفند منحصرا قلع و قمع مستحدثات بدون پروانه و یا مازاد بر پروانه ساختمانی صادر شده را در صدور رای لحاظ نمایند.

مصوب نشدن طرح حمایت از آثار تاریخی و بی توجهی به اجرای قوانین موجود تا جایی پیش رفته که آذربایجان شرقی تبدیل به یکی از استان های رکورددار خروج آثار تاریخی از فهرست ثبت ملی شده است.

مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی آذربایجان شرقی با اشاره به اظهارات مدیرکل حقوقی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خرداد ماه امسال، می گوید: آمار خروج آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی، نشان داد که 17 اثر طی هفت سال گذشته با حکم دیوان عدالت اداری کشور از فهرست آثار ملی خارج شده است که بیشترین آن مربوط به استان آذربایجان شرقی و سپس آذربایجان غربی، اصفهان و گلستان است.

دکتر احد نژادابراهیمی با برشماری بعضی از آثار خارج شده از فهرست آثار ثبت ملی شده، می گوید: خانه حمیدزاده واقع در چهار راه نادر یا ضلع شمال غربی باغ گلستان، خانه گنجه ای زاده در محله مقصودیه و مطب دکتر دیلمقانی از جمله این آثار بودند.

گفتمان بافت تاریخی در تبریز هیچ وقت شکل نگرفته است

او با بیان اینکه متاسفانه گفتمان بافت تاریخی در تبریز هیچ وقت شکل نگرفته است، می افزاید: از سال 69 که شورای عالی معماری و شهرسازی طبق مصوبه ای تبریز را به عنوان یکی از شش شهر تاریخی معرفی کرد، مقرر شد ضوابط بافت تاریخی تبریز نوشته شود که مهندس مشاوران عرصه، ضوابطی کالبدی را نوشتند، اما تدوین این مصوبه همیشه چالشی بزرگی بین بخشی که توسعه شهر، ساخت و ساز و نوسازی را بر عهده دارند مانند شهرداری، مسکن و شهرسازی، سازمان عمران و بعضی ادارات دخیل و در مقطعی استانداری بوده که در تصویب و پیشبرد مگاپروژه هایی مانند پروژه مجموعه عتیق، صاحب الامر، میار میار و مجموعه بلوک پاساژ، نقش داشتند.

عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز، می گوید: این مگا پروژه ها از افتضاح ترین طرح هایی بودند که با وجود علم و آگاهی بر اینکه در هیچ جای جهان جواب نداده اند، مدیران توسعه شهری بسیار علاقه مند به اجرای چنین پروژه هایی بودند، اصرار بر ساخت و ساز پیرامون بناهایی مانند مجموعه تاج الدین علیشاه گیلانی معروف به ارگ علیشاه، مقبره الشعرا و محله پاساژ تبریز دلیل بر این است که مدیران عالی شهر امروز هم بسیار علاقمند به اجرای این نوع پروژه ها هستند.

او می افزاید: در سال 95 شواری عالی معماری و شهرسازی مصوبه ای را معین کرد و از مدیران شهری تبریز خواست که در عرض 10 ماه ضوابط و مقررات ویژه بافت تاریخی تبریز را تهیه نموده و برای تصویب به این شورا ارسال نمایند، اما متاسفانه با وجود گذشت نزدیک به پنج سال از این مصوبه تا کنون هیچ مصوبه ای در این خصوص نوشته نشده و کوشش ها و پیگیری ها برای تهیه این مصوبه فقط و فقط در برگزاری نشست ها و جلسات خلاصه شده و خروجی مثبت و روشنی نداشته و مدام تمدید می شود.

دلیل مصوب نشدن طرح بافت تاریخی فرهنگی تبریز بر هیچ کسی معین نیست

نژادابراهیمی خاطرنشان می نماید: مشاوران کار را تا حدودی پیش بردند، اما تا به امروز خروجی برای دریافت مصوبه وجود نداشته و دلیل این امر هم برای هیچ کس معین نیست که چرا این طرح نمی خواهد مصوب شود؟، به ظاهر همه خودشان را مشتاق و علاقمند به مصوب شدن این طرح نشان می دهند، اما در عمل اتفاقی نیفتاده و همیشه برای انجمن های حمایت از آثار تاریخی سوال بوده که این ضابطه چرا مصوب نمی شود ؟.

وی معتقد است: مدیران علاقه مند توسعه شهری، مصوب شدن طرح ویژه بافت تاریخی را برابر با از دست دادن درآمدهای شهری خودشان می دانند، از این رو علاقه مند و پیگیر حفاظت از بافت تاریخی، کوچه های تاریخی و خط آسمان تاریخی و فضای سبز موجود در بافت تاریخی نیستند و پارادایم و گفتمانی در این خصوص شکل نگرفته است.

دکتر فریدون بابایی اقدم، استاد دانشگاه تبریز و رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز نیز در این خصوص با بیان این که بافت های تاریخی تبریز اغلب در هسته های اولیه شهر و مرکز آن واقع شده اند، به خانه انگلیسی می گوید: توسعه فیزیکی شهر نیز با گذر زمان در اطراف این هسته ها صورت گرفته است، ما نمی توانیم بگوییم بخشی از شهر که میراث معنوی و فرهنگی در آن واقع شده است، باید خالی از سکنه باشد.

نبود طرح مصوب بافت تاریخی موجب دوگانگی شده است

او می افزاید: نحوه مواجهه شهرداری ها و مدیریت شهری در این مناطق تا حدودی پیچیده بوده، اما در هر صورت باید طرح مصوبی داشته باشیم که نحوه مداخله در بافت های تاریخی را به روشنی بیان کند، متولی بافت های تاریخی وزارت میراث فرهنگی است، اما شهرداری نیز در آن دخالت دارد و این باعث ایجاد نوعی دوگانگی شده و چالش اصلی در بافت های تاریخی هم همین است، به همین دلیل شهروندان نمی دانند با ضوابط میراث فرهنگی در منطقه زندگی نمایند یا با ضوابط شهرداری.

وی با اشاره به ایجاد شهرداری منطقه 8 ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز، می گوید: بخشی از بافت تاریخی در منطقه 10 نیز واقع شده است، بندهای 23 تا 27 طرح جامع تبریز مصوب سال 95، مربوط به بافت تاریخی بوده که شرکت عمران و بهسازی کشور (بازآفرینی شهری کنونی) شهرداری تبریز و اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی را مکلف به تهیه طرح ویژه بافت تاریخی و فرهنگی تبریز طی 10 ماه نموده است، اما تا به حال با گذشت چهار سال هنوز خبری از این طرح نیست.

بابایی اقدم خاطرنشان می نماید: اداره کل میراث فرهنگی به یاری مهندس مشاوران، اقدام به تهیه این طرح نموده و گزارشات این گروه بارها در کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز و جلسات متعدد ارائه شده است، بر همین اساس ضوابط مربوط به هر پلاک و هر بلوک متفاوت از سایر بلوک ها است، هر چند طرح مراحل تصویب نهایی اش را سپری ننموده، اما طرح بسیار ارزشمندی است که میزان مداخله در بافت تاریخی فرهنگی و تکلیف شهروندان را معین می نماید.

او می گوید: شاید نبود طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز سبب شده است تا بسیاری از بافت های تاریخی تبریز مانند بازار به صورت متروکه و مخروبه باقی بماند، تدوین این طرح باعث می شود ضمن شناسایی بافت های تاریخی و معین کردن تکلیف دستگاه های اجرایی دخیل، از فرسودگی کالبدی و فرسودگی کامل شهری، جلوگیری شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز خاطرنشان می نماید: به عنوان مثال در پروژه هایی مانند بلوک باغ گلستان، بلوک میارمیار و پروژه آیسان اقداماتی در دوره های قبلی از طرف شهرداری صورت گرفته است، دولت جمهوری اسلامی نیز تعهداتی در قبال حریم منظر، حریم درجه یک و عرصه بازار دارد، از این رو به تاکید شده است تا حریم منظرها هم در اقدامات عمرانی در نظر گرفته شوند و این پروژه ها تا مصوب نشدن طرح جامع، مسکوت باقی بمانند.

او در پاسخ به ادعای اداره کل میراث فرهنگی مبنی بر عدم استعلام شهرداری ها به هنگام ساخت و ساز در بافت های تاریخی، می گوید: شهرداری این ادعا را تکذیب کرد، در مجموع جلسات ما همیشه صحنه درگیری بین سازمانی کارشناسان دو مجموعه میراث فرهنگی و شهرداری بوده؛ معتقد هستم امروز منافع سازمانی منجر به چنین ناهماهنگی ها و در نهایت منجر به آسیب دیدن هویت شهری می شود.

عضو هیات علمی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز، با بیان اینکه بخش عمده ای از هویت تبریز از تاریخی بودن آن نشات پیدا می نماید، می گوید: تبریز یکی از شش شهر تاریخی کشور به شمار می آید، با وجود دخالت های شهروندان و شهرداری در بافت تاریخی آن، هنوز بیش از 600 اثر تاریخی در این شهر وجود دارد که تعدادی از آن ها تملک و تعدادی بازسازی شده و بخش عمده ای بلاتکلیف هستند و قطعا اگر تدبیری نباشد، شاهد تخریب آن ها مانند جاهای دیگر و طبق روال تبدیل آن به بافت نوسازی شهری، خواهیم بود.

او در بخش پایانی سخنانش، زودبازده ترین و بهترین راه برای جلوگیری از دخالت های نابجا در بافت تاریخی و فرهنگی تبریز و روشن شدن تکلیف دستگاه های دخیل و شهروندان را تدوین طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی توسط اداره کل میراث فرهنگی می داند.

احمد حمزه زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز با تشریح آخرین اقدامات در راستای تدوین طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز، می گوید: متاسفانه بعضی از مردم و مسئولان متولی شهر و شهرسازی و برنامه ریزهای شهری با مفهوم بافت چندان که باید، آشنا نیستند، بنای تاریخی در کنار بافتی که در آن واقع شده است، معنی پیدا می نماید، در حالیکه در شهرسازی نگاه به صورت واحد است، چنین نگاهی به این شباهت دارد که انسان را بدون دست و پا انسان کامل بنامیم. مطالعات و ضوابط بافت تاریخی به صورت بلوکی توسط کارشناسان در حال تدوین بوده و به تبع ضوابط مربوط به بلوک چسبیده به بازار با ضوابط بلوکی که از بازار فاصله دارد، متفاوت خواهد بود، در حوزه گردشگری هم حاضر به برگزاری نشست های تخصصی و معرفی جاذبه های گردشگری استانمان هستیم.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز حفاظت و بازسازی را دو وظیفه اصلی اداره کل میراث فرهنگی عنوان نموده و به خانه انگلیسی می گوید: تمامی دستگاه ها تمامی آثار با ارزش تاریخی و فرهنگی، موظف هستند قبل از هرگونه اقدام، اجرا و تصمیم گیری در بافت تاریخی، حریم بنای تاریخی و بنای تاریخی از میراث فرهنگی درخواست استعلام نمایند که متاسفانه این کار انجام نمی شود و یا در صورت دریافت استعلام هم آن طور که می خواهند، عمل می نمایند. و یا کارفرما تخلف می نماید.

در مورد حفاظت و صیانت از آثار تاریخی با کسی تعارف نداریم

علیرضا قوچی با بیان اینکه در مورد حفاظت و صیانت از آثار تاریخی با کسی تعارف نداریم، ارایه مشاوره، مکاتبه، تذکر و شکایت را از مراحل برخورد با متخلفان در بافت تاریخی، عنوان می نماید.

او با اشاره به مشارکت دستگاه قضایی در جلوگیری از تخلف در بافت تاریخی تبریز، می گوید: در نامه دادستان تبریز به شهردار تبریز آمده است مجوزی برای ساخت و ساز در عرصه، حریم و بافت تاریخی و اجازه تخلف ندهید، امیدواریم با حمایت دستگاه قضایی و دادستان تبریز بتوانیم بیش از پیش از بافت تاریخی حمایت کنیم، در این رابطه از مردم نیز برای حفاظت و پاسداری از بافت تاریخی تقاضای یاری می کنیم.

او با تاکید بر اینکه آثار تاریخی فرهنگی نه تنها متعلق به اداره کل میراث فرهنگی بلکه متعلق به عموم مردم است، نقش رسانه ها را در شفاف سازی اذهان عمومی و اطلاع رسانی در مورد تعدی به آثار تاریخی و تبدیل حفاظت از آثار تاریخی به یک مطالبه عمومی، بسیار پررنگ عنوان نموده و می گوید: هر گونه تعدی و تجاوز به حریم آثار تاریخی و یا خود اثر طبق قانون مجازات اسلامی، جرم بوده و ماده 102 قانون شهرداری ها نیز در این خصوص می گوید هرگونه ساخت و ساز در حریم، محدوده و بافت تاریخی باید با کسب مجوز از اداره کل میراث فرهنگی انجام شود؛ بندهای 10، 11 و 12 ماده سه قانون اساسنامه وزارت میراث فرهنگی مصوبه سال 1367 هم بر ضرورت کسب مجوز از میراث فرهنگی در صلاحیت معین حریم بناها و محوطه ها و رعایت ضوابط ابلاغی توسط شهرداری ها و دستگاه ها، تاکید می نماید و در بخشنامه های هیات وزیران، بخشنامه مصوب تیر ماه سال گذشته، فصول مختلف برنامه های توسعه نیز بر این مهم تاکید شده است، اما متاسفانه در بعضی موارد به این قوانین ضعیف عمل می شود.

امید است مسئولان ارگان های مختلف دست در دست هم داده و بیش از گذشته از حریم بافت تاریخی تبریز حفاظت نمایند.