حالا وقت نوشتن است! - خانه انگلیسی

به گزارش خانه انگلیسی، علی مولوی:18سال است می شناسمش. آن اوایل خیلی صمیمی نبودیم. دفتر دوچرخه آن روزها خیلی عظیم بود. او آن سر دفتر می نشست و من این سر دفتر. کم کم صمیمی شدیم و از وقتی دفترمان کوچک شد، به مدت 12سال پشت میز روبه رویم می نشست؛ حتی بعد از سه بار اسباب کشی دفتر دوچرخه!

یکی از قفسه های کتاب خانه ام متعلق به اوست. کتاب هایی که عموماً برایم امضایشان نموده است. همواره در جریان کتاب های تازه اش بوده ام و خیلی وقت ها از اولین کسانی بودم که کتابش را خواندم. ما 15سال همکار بودیم؛ هرروز با هم ناهار می خوردیم و حتی در سفر نیشابور، هم اتاقی بودیم. از اواخر سال 1396 که بازنشسته شد تا حالا، هنوز باور ننموده ام از دوچرخه رفته است. هنوز هم به میزش می گویم میز آقای حسن زاده و حتی هنوز قاشق چای خوری اش را نگه داشته ام!

این هفته، هفته بسیار مهمی برای او، برای ما و ادبیات کودک و نوجوان ایران بود. به خاطر شیوع ویروس کرونا نمایشگاه بین المللی کتاب بولونیا در فروردین ماه لغو شد و مراسم اعلام جایزه هانس کریستین اندرسن 2020 هم به تعویق افتاد؛ به این هفته، روز دوشنبه، ساعت پنج بعد از ظهر، آن هم به صورت آنلاین. دوست داشتم گفت وگویمان حضوری باشد و بعد از ماه ها از نزدیک ببینمش، اما هردو بهتر دیدیم با توجه به شرایط کرونا گفت وگویمان تلفنی باشد.

این گفت وگو را بعدازظهر یک شنبه انجام دادیم؛ یعنی درست 24ساعت پیش از اعلام نتایج جایزه هانس کریستین اندرسن 2020. درست مثل دوره قبل که نامزد این جایزه بود، این 24ساعت آخر هم قلبم تندتر از معمول می زد و هیجان فینال جام دنیای را داشتم. اما خودم را جمع وجور کردم و میان هیجان و اضطراب با او تماس گرفتم.

• در آغاز اجازه بدهید طبق رسم گفت وگوهای دوچرخه ای ، گریز کوتاهی بزنیم به نوجوانی تان. کمی از فرهاد حسن زاده نوجوان بگویید.

من ترکیبی از همه نوع نوجوان بودم؛ هم پسری خجالتی و کم حرف بودم و هم فعال بودم و دنبال تئاتر و نوشتن. اگر رفیق پایه پیدا می کردم، اهل فوتبال و دوچرخه سواری هم بودم. اما عمدتاً پاتوق ما کتاب خانه کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان بود. البته آبادان دو مرکز کانون داشت. وقتی یکی شان از دست ما شاکی می شد، می رفتیم آن یکی مرکز و گاهی یک روز درمیان جایمان را عوض می کردیم!

• کار هم می کردید؟

بله تابستان ها کار می کردم. کارهای گوناگونی را در آن سال ها تجربه کردم؛ حتی گاهی کارهای سختی مثل بنایی و سنگ کاری ساختمان.

• یادم است یک بار برایم تعریف کردید که جعبه های شانسی درست می کردید و می فروختید.

آن زمان پدرم مغازه خواربارفروشی داشت و کنارش بساط می کردم و بیسکویت و آدامس و این جور چیزها می فروختم. گاهی هم می رفتم بازار و چیزهای پلاستیکی مثل توپ و گل سر و عروسک و... می خریدم و با آن ها جعبه های شانسی درست می کردم. گاهی هم بستنی می فروختم. یواشکی شناسنامه ام را گرو می گذاشتم و از این چرخ دستی های بستنی فروشی کرایه می کردم.

• و با حقوقتان چه کار می کردید؟

عمدتاً خرج ما بلیت سینما بود و خرید کتاب. یادم است یکی از تابستان ها توی یک کافه تریا ظرف شویی می کردم. کافه تریا نزدیک کتاب فروشی بود و با حقوقم هربار کتاب می خریدم. یک سال هم پول هایم را جمع کردم و دوربین عکاسی خریدم. خیلی به عکاسی علاقه داشتم. سال بعد هم کار کردم و با پولش آگراندیسمان و وسایل تاریک خانه عکاسی را خریدم و اتاقک رخت خواب های بالای پشت بام را، به تاریک خانه تبدیل کردم. دوست داشتم خودم عکس هایم را ظاهر و چاپ کنم.

• چه کتاب هایی را می خواندید و چه نویسنده هایی را دوست داشتید؟

کتاب هایی که آن روزها برای نوجوانان چاپ می شد چندان راضی نماینده نبود و بیش تر رمان عظیم سال می خواندم. مثل کارهای محمود دولت آبادی، گابریل گارسیا مارکز، صادق راهنمایی، جلال آل احمد و نویسندگان دیگر. بعد از خواندن هم با دوستانمان جلسه نقد می گذاشتیم و درباره کتاب ها صحبت می کردیم. آن زمان هنوز سهراب سپهری هم زنده بود و کشف کردن او و آثارش یا فروغ فرخزاد برایمان خیلی جذاب بود.

• اصلاً آن زمان مثل این روزها رمان نوجوان وجود داشت؟

اکثراً کارهای ترجمه کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان بود؛ مثل کودک، سرباز، دریا و شهر طلا و سرب. البته کارهایی از صمد بهرنگی، علی اشرف درویشیان یا رسول پرویزی هم بود که یا شخصیت هایش نوجوان بودند یا درباره نوجوان ها بود. ولی کتابی که هدفمند باشد و بگوید مخاطب این کتاب نوجوانان هستند، نبود.

• با این که سال هاست در تهران زندگی می کنید، اما حال و هوای جنوب، آبادان و سال های جنگ در آثارتان جاری است.

خب بخشی از این اتفاق طبیعی است. چون بخش جدی شخصیت هرانسانی در کودکی و نوجوانی شکل می گیرد. حتی غذایی را که آن دوران می خورید تا آخر عمرتان دوستش دارید و اگر غذاهای خوش مزه تری هم جلویتان باشد، باز هم یاد آن غذا از سرتان نمی افتد. از طرفی دوره نوجوانی من دوره اتفاق های مهم تاریخی بود؛ مثل انقلاب57، جنگ و... که با زندگی من گره خورده اند.

• نوشتن از جنگ برای بچه ها و نوجوانان چه ظرافت هایی می طلبد؟

باید جوری نوشته شوند که تاریخ مصرف نداشته باشند. شرایط سخت همواره هست. لازم نیست حتماً جنگ باشد. همین حالا که با کرونا دست وپنجه نرم می کنیم هم شرایط سختی را تجربه می کنیم. مهم این است که در این شرایط سخت، آدم ها ذات خود را نشان می دهند و دوستی ها، دشمنی ها، هم دلی ها، امیدها و ترس های انسان در این شرایط خودشان را نشان می دهند. از طرفی باید با روحیه نوجوان امروز سازگاری داشته باشد و نوجوان فکر نکند دارد کاری سفارشی یا توصیه ای را می خواند. جنگ خیلی تلخ است و پر از اتفاق های ناگوار. اما با زبان و چاشنی طنز و روآوردن به قالب های نو می گردد درباره جنگ نوشت.

• سال جاری که به خاطر کرونا، نمایشگاه بولونیا آنلاین برگزار می گردد و مراسم اعلام نویسنده و تصویرگر برگزیده هانس کریستین اندرسن حال و هوای سابق را ندارد. کمی از فضای اعلام نتایج سال 2018 برایمان بگویید؟

اولین تجربه من بود که در چنین نمایشگاهی شرکت می کردم و برایم پر از شگفتی بود. غرفه ایران با عکس های عظیمی از من تزیین شده بود که اتفاق جالبی بود؛ این که یک نویسنده ایرانی به این مرحله رسیده و در جمع نامزدهای نهایی حضور دارد.

نمایشگاه سالن عظیمی داشت که خیلی ساده جایگاه چیده بودند و دورتادور خانه انگلیسی و مسئولان غرفه ها جمع شده بودند. البته همه نامزدها حضور نداشتند، چون حضور در این مراسم اختیاری است. اما وقتی مجری برنامه اسم نامزدی را می خواند و می گفت او در بین ما حضور دارد، همه تشویقش می کردند و حال خوبی داشت. در نهایت هم که اسم خانم ایکو کادونو از ژاپن را به عنوان برنده اعلام کردند که البته ایشان در مراسم حضور نداشت و بعد در مراسم اصلی در آتن جایزه اش را دریافت کرد. اما ایگو اولینیکوف از روسیه حضور داشت و بعد از مراسم رفتم سراغش و به او تبریک گفتم.

• این دو سال و این دو نامزدی پیاپی، چه قدر در دنیای شدن شما تأثیر داشت؟

اگر ما به شکل طبیعی فرایند حق امتیاز را داشتیم و مدام در داد و ستد فرهنگی بودیم، خیلی بهتر می شد کار کرد. اما چون نیستیم، ناشران دیگر چندان علاقه ای به ترجمه و چاپ آثار نویسندگان ایرانی ندارند. اما با این حال ناشرانی از ایتالیا، اسپانیا، روسیه، چین، کره جنوبی، ترکیه و کشورهای عربی علاقه مند شدند که کارهایی از مرا به زبان خودشان ترجمه نمایند و قرارداد ببندند.

حاصل دیگری که نامزدی سال 2018 برایم داشت این بود که از ارمنستان برای سالگرد افتتاح یکی از کتاب خانه های قدیمی ایروان مرا دعوت کردند و تجربه خیلی خوبی بود.

• بعد از دوبار نامزدی این جایزه مهم دنیای که به نوبل ادبیات بچه ها هم مشهور است، چه قدر شرایط برایتان تغییر می نماید؟ حالا نوشتن سخت تر می گردد؟

راستش را بخواهی این جایزه در این چند سالی که درگیر نامزدشدن و حواشی آن بودم، مقداری مانع کارهایم شده و حتی یک جورهایی مزاحم نوشتنم بوده است. حالا که تمام شده، هنوز خیلی کار دارم که باید انجام بدهم و بنویسم. رمان ها و داستان های ناتمام زیادی دارم که طرحشان یا بخشی شان را نوشتم و باید رویشان کار کنم. من با این جایزه تمام نمی شوم. فکر می کنم باید تازه آغاز کنم و دوباره راهم را ادامه دهم. دنبال جهتهای تازه برای فهم زندگی و ترسیم این تجربه برای مخاطبانم باشم.

اما عظیم ترین کارکرد این جایزه این است که می تواند احساسات و غرور ملی من و مخاطبانم را برانگیخته کند. از طرفی هم می تواند به نویسندگان ایرانی اعتمادبه نفس بدهد که احساس نمایند ادبیات ما هم در دنیا دیده می گردد. پس اگر آن ها هم کارشان را دلی انجام دهند و براساس معیارهای دنیای و مسائل و دغدغه های بچه ها و نوجوانان بنویسند، حتماً می توانند برای ایران افتخارآفرین باشند.

• دلتان برای روزنامه نگاری و دوچرخه تنگ شده؟ چه چیزی یا چه حسی را این جا جا گذاشتید؟

وقتی اسم دوچرخه می آید یا نوجوان های قدیمی دوچرخه را می بینم که با هم روزگاری را گذرانده ایم، می توانم بگویم مثل الآن بغض می کنم. [صدایش می گیرد و بغض می نماید.]

فکر می کنم دوره ای از زندگی من در دوچرخه سپری شد و البته خیلی هم خوب سپری شد، چون کارم را خیلی دوست داشتم. اما در نهایت فکر می کنم بازنشستگی من هم زمان شد با تغییر جهت حرفه ای من و شاید دیگر وقتش رسیده بود که روزنامه نگاری را کنار بگذارم و کارهای دیگری در حوزه ادبیات کودک و نوجوان را تجربه کنم.

• چرا کارکردن در دوچرخه را این قدر دوست داشتید؟

رابطه من با دوچرخه رابطه ای دوسویه بود. هم انرژی می دادم و هم از فضای حاکم برآن و ارتباط با نوجوان ها نیرو می گرفتم. از سویی دوچرخه فقط یک نشریه نبوده و نیست. با توجه به این که در کشور ما فضای کافی برای رشد استعدادها و خلاقیت های بچه ها وجود ندارد. مثلاً در مدارس چندان قدر بچه هایی که اهل نوشتن یا کارهای هنری هستند نمی دانند یا مراکز کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان نمی توانند جوابگوی همه بچه ها و نوجوانان باشند. این جاست که باری بردوش نشریات کودک و نوجوان، مثل دوچرخه یا در دوره ای سروش نوجوان یا مجلات دیگر این حوزه می افتد. نشریات پیشرو، فضا و امکانی ایجاد می نمایند که مخاطبان حس اعتمادبه نفس پیدا نمایند و چشمه خلاقیتشان بجوشد.

دوچرخه به خاطر استمرار و فضایی که داشت و دارد، خیلی قوی تر از نشریات دیگر عمل نموده است و توانسته به چند نسل از نوجوان ها یاری کند و زیر بال و پرشان را بگیرد که بتوانند رشد نمایند. به من هرکجا می گفتند بچه مان مستعد است و می نویسد، حالا چه کار کنیم، سریع آدرس دوچرخه را بهشان می دادم و می گفتم او را با دوچرخه مرتبط و آشنا کنید.

از نظر من دوچرخه فقط یک نشریه نیست؛ سرزمینی است شبیه آینه که نوجوان ها می توانند در آن خودشان را بجویند و فرصت خلق و تجربه پیدا نمایند.